Με αφορμή τα γεγονότα στην πλατεία Ικτίνου...

Τα μεσάνυχτα της Τετάρτης 20_05 τα ΜΑΤ εισέβαλαν στην πλατεία της Ικτίνου, προκειμένου να “επιβάλουν την τάξη και την ησυχία”. Στη συνέχεια, έγινε εξακρίβωση στοιχείων σε όσες-όσους βρισκόταν εκεί, ενώ ακολούθησαν και οι πρώτες προσαγωγές. Την επόμενη μέρα, όσος κόσμος βρέθηκε ξανά στην πλατεία, απόλαυσε την μπύρα του υπό το βλέμμα των ΜΑΤ (!).

Η επέμβαση αυτή, ενδεχομένως να είχε ήδη προαναγγελθεί από τα δημοσιεύματα των προηγούμενων ημερών που παρουσίαζαν την πλατεία της Ικτίνου ως μια ακόμα «εστία ανομίας». Παρόλα αυτά ήταν άκρως σοκαριστική και μας κάνει να αναρωτιόμαστε:

Σε ποιον ανήκει εν τέλει ο δημόσιος χώρος; Ποιός είναι ο ρόλος του;

Η εικόνα που παρουσιάζουν αυτή τη στιγμή οι δημόσιοι χώροι της πόλης είναι δυστοπική. Από τη μία, είτε είναι εγκαταλελειμμένοι και ερημωμένοι, είτε καταλαμβάνονται από ιδιώτες και τοπικά συμφέροντα. Από την άλλη, οι ελάχιστες πλατείες που φαίνεται να είναι ζωντανές και να λειτουργούν (λ.χ. Ναυαρίνου, Ροτόντα, Ικτίνου) είτε περιπολούνται περιοδικά, είτε όπως έγινε τώρα, χρησιμοποιείται κάθε μέσο για την «αποστείρωσή» τους.

Για το παράδειγμα της Ικτίνου, είναι γνωστές από παλιά οι αντιδράσεις που υπήρχαν από κατοίκους, αλλά κυρίως από τους ιδιοκτήτες των διάφορων καφέ-μπαρ της περιοχής. Το ίδιο γνωστά είναι και τα επιχειρήματά τους: σκουπίδια, ναρκωτικά, φασαρία.

Τι είναι αυτό που ενοχλεί πραγματικά όμως;

Μήπως ενοχλεί το γεγονός ότι υπάρχει ακόμη κόσμος που επιλέγει να μείνει μακριά από την κουλτούρα της κατανάλωσης και της εμπορευματοποίησης των πάντων (στην προκειμένη του δημόσιου χώρου); Κόσμος που προτιμά να περάσει τον ελεύθερο χρόνο του στην πλατεία και να αράξει στο παγκάκι, από το να καθίσει στο τραπέζι που έχει βγάλει κάποια-κάποιος λίγο πιο δίπλα, καταλαμβάνοντας τεράστιο κομμάτι του δημόσιου χώρου, ενώ παράλληλα χρεώνει υπέρογκα ποσά αυτά που διαθέτει;

Είναι τόσο πιο έντονη η φασαρία που προκαλείται από όσες και όσους βρίσκονται στην πλατεία, απ’ότι από εκείνες-εκείνους που κάθονται παραδίπλα στα καταστήματα, τα οποία μένουν ανοιχτά μέχρι τις 3-4 το πρωί;

Και τέλος, για να δούμε τι παίζει με τα ναρκωτικά¹ και τους δημόσιους χώρους στην πόλη. Είναι γνωστή πρακτική κράτους και αστυνομίας να χρησιμοποιούνται οι τοξικοεξατημένοι-ες ως «μπαλάκια», «πετώντας» τους-τες από πλατεία σε πλατεία (από τη Ναυαρίνου, στη Ροτόντα και πάλι πίσω), προκειμένου τα ΜΜΕ να τρομοκρατούν, διαδίδοντας ότι οι πλατείες βρίσκονται υπό την ομηρία των τοξικοεξαρτημένων, οι οποίοι μετατρέπονται σε αποδιοπομπαίους τράγους. Φυσικά, είναι το εύκολο θύμα. Τη στιγμή που υποδομές όπως κέντρα απεξάρτησης κλείνουν, συγχωνεύονται, ενώ εν μέσω κρίσης εμφανίζονται όλο και πιο φθηνά και θανατηφόρα ναρκωτικά, είναι εύκολο να τα βάλεις με αυτούς που το ίδιο το κράτος στέλνει στο περιθώριο.

Γιατί, λοιπόν, τέτοιος πόλεμος απέναντι στο δημόσιο χώρο;

Καταρχάς, είναι προφανές πως όσο λιγότερες επιλογές υπάρχουν σε χώρους που δε χρειάζεται να πληρώσεις, για να διαθέσεις τον ελεύθερο χρόνο σου, τόσο το καλύτερο για τη λειτουργία των επιχειρήσεών. Πόσο βολικό είναι να μην υπάρχουν δημόσιοι χώροι στάσης και συγκέντρωσης στην πόλη, τους οποίους μπορεί να απολαύσει ο καθένας και η κάθεμιά, με τον τρόπο που επιθυμεί, χωρίς να πληρώσει κάποιο αντίτιμο, τη στιγμή που όλοι οι δρόμοι κατακλύζονται από ιδιωτικούς χώρους διασκέδασης.

Ακόμη, αξίζει να τονίσουμε πως ο δημόσιος χώρος και οι πλατείες, πιο συγκεκριμένα, αποτέλεσαν και αποτελούν σημείο εκκίνησης και ξεσπάσματος αγώνων². Αυτό μπορούμε να το δούμε είτε ανατρέχοντας στο μακρινό παρελθόν π.χ. πλατεία Βαστίλης, είτε σε πιο πρόσφατα παραδείγματα όπως Σύνταγμα, Λευκός Πύργος, Ταξίμ, Wall Street κλπ. Ακριβώς λόγω του ρόλου που παίζουν οι πλατείες κι ο δημόσιος χώρος στην ανάπτυξη των κινημάτων, είναι γνωστή και η τακτική του κράτους και του κεφαλαίου, να υποβαθμίζει και να περιορίζει τέτοιους χώρους και τελικά να απομακρύνει τον κόσμο από εκείνους.

Αυτό που έχουμε πραγματικά ανάγκη δεν είναι να γεμίσει όλη η πόλη τραπεζοκαθίσματα που θα τοποθετούνται στους πιο κεντρικούς δημόσιους χώρους. Αυτό που έχουμε ανάγκη είναι ο ίδιος ο ελεύθερος χρόνος, ο οποίος μας στερείται όλο και περισσότερο, αλλά και η δυνατότητα αξιοποίησης του με όποιον τρόπο μας ευχαριστεί, χωρίς να χρειάζεται ο χρόνος αυτός να γίνεται αντικείμενο εμπορευματοποίησης. Αυτό που χρειάζεται η πόλη και οι κάτοικοί της, συνεπώς, είναι ανοιχτούς, ελεύθερους δημόσιους χώρους, με τις κατάλληλες υποδομές (δημόσιες τουαλέτες κ.α.) και τον αντίστοιχο αστικό εξοπλισμό (κάδοι κλπ).

Θέλουμε ένα δημόσιο χώρο που να λειτουργεί ως πυρήνας της κοινωνικής ζωής, χώρο κίνησης ή στάσης ζωτικής σημασίας στην πόλη για τον άνθρωπο κι όχι ως διαμεσολαβητή της κίνησης της ελεύθερης αγοράς,  χώρο δηλαδή, για τα εμπορικά καταστήματα (όπως φιλοδοξούν να κάνουν με τα open mall). Ο δημόσιος χώρος οφείλει να είναι χώρος που σχεδιάζεται με γνώμονα τις σύγχρονες ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, της εκάστοτε γειτονιάς κι όχι των επιχειρηματιών που εγκαθίστανται σε κάποια περιοχή. Εν τέλει, να είναι χώρος που ζωντανεύει με την παρουσία των κατοίκων της πόλης, χώρος που απευθύνεται ιδιαίτερα σε όσες και όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να περάσουν τον ελεύθερο χρόνο τους κάπου αλλού. Στη σημερινή οικονομική συνθήκη, με την κρίση να βαθαίνει, η κοινωνική πλειοψηφία βρίσκεται είτε στην ανεργία, την επισφάλεια και τη δουλειά χωρίς δικαιώματα, είτε τελικά έχει οδηγηθεί στην αποξένωση. Αυτό σημαίνει ότι ειδικά σήμερα ο δημόσιος χώρος πρέπει να λειτουργεί ως ασπίδα για όλους και όλες τους-τις εκμεταλλευόμενους-ες.

Δε μας απασχολούν καθόλου, λοιπόν, τα συμφέροντα των καταστηματαρχών της περιοχής ή οποιουδήποτε επιχειρηματία έρχεται να ελέγξει το δημόσιο χώρο για να βγάλει κέρδος. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η γειτονιά της Ικτίνου και κάθε γειτονιά της πόλης, δεν απορρέουν από τις πλατείες και τον κόσμο που υπάρχει σε αυτές. Τα προβλήματα βρίσκονται στο αδιέξοδο της καθημερινότητας, την ανεργία, την επισφάλεια, την αβεβαιότητα, το ρατσισμό, το φασισμό, το σεξισμό. Ας κρατήσουμε τις γειτονιές μας, με τους αγώνες μας, καθαρές από αυτά κι ας μείνουμε εκεί να απολαμβάνουμε τον ελεύθερο ορίζοντα.

¹σε πολλές χώρες της υπόλοιπης «πολιτισμένης» Ευρώπης και του δυτικού κόσμου, βλέπουμε να απαγορεύεται η συνάθροιση στους δημόσιους χώρους, μετά τις 8-9 το απόγευμα, ή ακόμα να απαγορεύεται να πίνεις αλκοόλ σε πλατείες, την ίδια στιγμή που η αστυνομία κάνει περιπολίες και αφήνει να γίνεται εμπόριο ναρκωτικών.

²πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει πως όσες χώρες εξακολουθούν να έχουν και σήμερα πλατείες και δημόσιους χώρους, οι οποίοι αποτελούν τόπους συνάντησης και δραστηριοποίησης, είναι ακριβώς και οι χώρες οι οποίες συνεχίζουν να έχουν από τα πιο δυνατά κινήματα. Χαρακτηριστικό, είναι το ξέσπασμα πολύ μεγάλων αγώνων καθ'όλη την περίοδο της κρίσης, τόσο στην Ισπανία, όσο και στην Πορτογαλία και την Ιταλία, χώρες που είναι γνωστές για τις πλατείες τους και τις συναθροίσεις σε αυτές. Ο ζωντανός δημόσιος χώρος μιας χώρας, λοιπόν, αποτελεί μαρτυρία τόσο αγώνων υπεράσπισής και κατάκτησης του, όσο και αγώνων που αναπτύχθηκαν με σημείο εκκίνησης το χώρο αυτό. Οι αγώνες λοιπόν, είναι εκείνοι που εν τέλει επιβάλουν την ίδια την ύπαρξη του δημόσιου χώρου, αλλά και την παρουσία μας σε αυτόν.